Nieuws
Abstracts overzicht
I.A. Prayer & Postmodern Theology (panel)
Heidegger famously criticized the Modern philosophical tradition for being onto-theo-logical: it forgets the constitutive difference between Being and beings. This has given way to a techné-logic: an obviation of ontological difference that sees all objects as being there for our disposal. According to Heidegger, the foremost casualty of ontotheology was the religious idea of God, which was now reduced to the supreme concept or highest being rather than asbeyond being (hyperousia). To the God of ontotheology, as goes the famous phrase, one can neither pray nor dance. Taking Heidegger's critique seriously, many philosophers and theologians tried to devise views wherein we rethink God expressly in terms of a being to which we can pray. Such attempts have been made according to phenomenological (Jean-Luc Marion), hermeneutical (Richard Kearney), metaphysical (William Desmond), mystical (Edward Schillebeeckx), deconstructive (Jack Caputo), neo-Thomist (John Milbank) and many more approaches. This panel investigates – in a fashion critical of the critique of ontotheology – some of the approaches in postmodern theology for their effectiveness in thinking about prayer and God beyond the supposed austerity of the metaphysical tradition.
1. D. Vanden Auweele, ‘Sacralizing Aestetics: Kearney and Desmond on Prayer’.
Most authors associated with postmodern theology have a suspicion towards traditions, which are thought of as power-plays and therefore obfuscate the real, lived experience of transcendence. Various attempts are made with diverse degrees of success to think of the experience of transcendence on its terms alone, not within the strictures of a metaphysical, theological or hermeneutical tradition (see, e.g., Marion, Derrida, Caputo, Winquist). This approach has its merits, but it does run into serious difficulties when trying to account for prayer. One does not pray in a vacuum, so to speak, but always within a certain theological, hermeneutical and even metaphysical tradition. One needs to know how to pray (Luke 11:1). Praying is a two-way movement best understood through Augustine’s famous adage ab exterioribus ad interiora, ab inferioribus ad superior – from the outside to the inside, from the lower to the higher. What exactly can the status be of the outside and the lower for enacting prayer? This paper will elaborate upon and compare two possible responses to this difficulty of understanding prayer in a way that takes the reservations of postmodern theology seriously. First, there is a hermeneutical solution offered by Richard Kearney that aestheticizes the sacred: traditions, and their sacred objects, are taken as hermeneutical means of elaborating upon experiences. This happens not without faithful commitment, but also with the knowledge that these are sacred narratives, nothing more. Second, there is the metaphysical solution by William Desmond that sacralizes the aesthetic: lived traditions are, themselves, taken as reserved epiphanies, inspired by and porous to transcendence.
2. H. Macedo Juca, ‘Praying to God Without Being: Marion on the Linguistic Dimension of Prayer’.
Ever since Heidegger’s critique of the history of philosophy we have become aware that when we think God in the framework of metaphysics, the danger arises that we reduce God to an instrumental and impersonal concept. To this “God”, Heidegger says, we can neither pray nor fall to our knees in awe. Although prayer plays a crucial role in Heidegger’s dismissal of metaphysics, it still remains a marginal topic in contemporary philosophy of religion. My aim here is to bring the theme of prayer to the center of philosophical analysis. I will do so by presenting the debate between Jacques Derrida and Jean-Luc Marion on the metaphysical status of negative theology, focusing primarily on the way both thinkers conceive of the relationship between negative theology, metaphysics, and prayer. I will first discuss Derrida’s claim that negative theology is unable to develop a strategy within language to overcome metaphysics, and that only a mute, speechless prayer can save God’s transcendence from idolatry. I will then turn to Marion’s account of prayer as praise, which describes how the language of prayer can perform a pragmatic function that addresses God without falling back to metaphysics. I will conclude that Derrida’s notion of prayer is more suitable to define Zen practices than prayer as practiced by the three major monotheistic religions.
3. F. Pietrogrande, ‘Agonism and Human Finitude in Marion and Chrétien’s Analysis of Prayer’.
In the past decades, the so-called “theological-turn” in French phenomenology has drawn a lot of scholarly attention worldwide. To put it short, at stake is a new phenomenological approach which does not shy away from addressing questions normally relegated to theology. However, not enough attention has been given to prayer, a topic which, I would argue, is exemplary to understand the essence of this “turn”. In this paper I will therefore elaborate on Jean-Luc Marion and Jean-Louis Chrétien’s reflections on prayer, analysing their respective attempts to free it from ontotheology. Both authors will converge in highlighting an agonic character of prayer, describing it as a spiritual conflict, involving wounds and suffering. But as in the paradigmatic biblical episode of Jacob’s wrestling with God (Genesis 32:22-32) is the human the one who is deeply changed by this battle. This agonic dimension then underlines a circular structure of prayer, where the word uttered by the speaker ricochets, affecting the requestant rather than the Requisite, describing the addressor rather than the addressee. While the question of the addressee surely remains essential for the understanding of the meaning of prayer - and with this, the danger of an ontotheological appropriation - Marion and Chrétien will put a stronger emphasis on the human dimension as it emerges from the peculiar dynamic of prayer.
I.B. Cred-Art (tekstlezing/panel) - S. van Erp
Rowan Williams over de eenheid van Christus - lezing uit Christ the Heart of Creation.
I.C. Losse papers: F. Hendriks
In de zoektocht naar een ingang voor de christelijke spiritualiteit voor de seculiere medemens is geluk een goede sleutel. Geluk is namelijk iets wat iedere mens zoekt, wat een bekend thema is in seculiere zelfhulpboeken en ook in het christendom wordt het gethematiseerd. Onder andere in de schoolkatechismus van 1948: Waartoe zijn wij op aarde? Wij zijn op aarde om god te dienen en daardoor hier en hiernamaals gelukkig te zijn. Toch heeft geluk ook een probleem. Het is een woord dat veel kan betekenen. Er is een verschil tussen geluk hebben en gelukkig zijn. Ook de sterkgevoelde connotatie met genot zorgt voor begripsverwarring.
In de genoemde seculiere zelfhulpboeken is echter ook dankbaarheid te vinden als belangrijke focus, zoals bij De moed van imperfectie van Brené Brown en Dankboek van Ernst-Jan Pfauth. Kan dit begrip wellicht de sleutelfunctie van geluk overnemen? Hoe ziet zo’n sleutelfunctie eruit? Wat betekent dankbaarheid in de genoemde zelfhulpboeken? Waar resoneert dit begrip binnen het christendom?
I.C. Losse papers: H. Jansen
De afgelopen jaren heb ik een onderzoek gedaan naar de Tora als mystagogische tekst. Door de ver doorgevoerde concentrie (chiasme) in de tekststructuur van de Tora bloot te leggen openen zich nieuwe mogelijkheden voor de interpretatie. De Tora, de historische oerbron van drie godsdiensten, is een liturgische leestekst. De literaire structuur wijst vervolgens heen naar een ‘lezing’ die niet primair gericht is op godsleer of ethiek, maar op mystagogie: omvorming tot mensen van de Weg. Mystagogische lezing van de Tora is ook het kenmerk van de omgang van Paulus met de Tora, met zijn dialectiek van letter en geest.
Na de presentatie van de chiastische hoofdstructuur van de Tora en van de verdeling in drie ‘ruimtes’, wil ik inzoomen op enkele teksten. Met behulp van enkele postmoderne tekstfragmenten (Wiman, Magnis, Gilbert, Hillesum) wil ik dan laten zien hoe een mystagogische lezing van de Tora ons kan helpen aan de tegenstelling theïsme-atheïsme voorbij te komen en tevens oude antithetische verhoudingen tot jodendom, islam en andere religies achter ons te laten.
I.C. Losse papers: M.-D. Magielse
Living in a digital media society means that many people using the Internet and internet-based social media in their daily life, no longer distinguish between their life being offline or online. Being online has become part of their daily life and social existence. This also affects devotional and liturgical practices. The lived faith has become a hybrid way of worship and religious practices in real churches and communities, and in the online realm. This calls for new questions and challenges for liturgical scholars and other theologians: how does a digitally mediated encounter with God take place? What is the ecclesia orans in Cyberspace?
Reflecting on these questions means the acknowledgement that conceptual key-categories of liturgical studies, e.g. space, presence, participation and community, are undergoing a profound change. Following at the German-American liturgical scholar Teresa Berger I would like to provide a methodology-in-progress how to reflect on these key-concepts in studying digital mediated practices online, this include looking at bodies at virtual worship and participation online, liturgical community at cyberspace, and virtual materiality.
II.A. Liturgie als locus theologicus (panel)
1. S. Mulder, ‘The Turn to the Mystery in the Thought of Henri de Lubac’.
Henri de Lubac is famous for what is called his eucharistic theology. His claim that the ‘Eucharist makes the Church’ has, in Catholic theology, paved the way for a new understanding of the Church that is less focused on the institutional and more on the liturgical. But his theology has more to offer. Especially in contemporary theology that is focused on ‘lived religion’ and often tries to draw from ‘ritual studies’, de Lubac may offer a systematic perspective that values these enterprises as truly theological in nature. In this paper, I want to focus on his concept of ‘spiritual intelligence.’ It is interesting to see that this concept is derived from exegesis and liturgy, but acquires its full meaning in de Lubac’s more systematic treatment of the church. Behind this concept lies a sacramental epistemology that is concerned with mystery and in the meantime provides an almost postmodern critique of modern reason. As such, it might benefit the dialogue between systematic theology and the more empirical social sciences.
After a short analysis of this concept, I will suggest, therefore, that we might move beyond de Lubac, and use his prioritization of church praxis as a means to more systematically think about recent attempts to do ecclesiology by means of ethnography.
2. S. Goyvaerts, ‘De excarnatie voorbij: Over liturgie en lichamelijkheid’.
Wat hebben nieuw paganistische rituelen en de tridentijnse liturgie met elkaar gemeen? Deze paper is geen diepgravende studie van beide fenomenen. Wel worden deze twee op het eerste zicht erg uiteenlopende rituelen als uitgangspunt genomen voor de stelling dat de lichamelijke dimensie van de liturgie herontdekt kan worden als een middel tegen wat cultuurfilosoof Charles Taylor ‘excarnatie’ noemt (excarnation). Allereerst wil ik daarom Taylor’s idee van excarnatie verder verkennen. Vervolgens wil ik inzoomen op wat volgens mij twee ‘hedendaagse’ fenomenen zijn van een bepaalde weerstand tegen een geëxcarneerde cultuur zoals beschreven door Taylor. Ik zal deze tegenbewegingen niet louter beschrijven, maar ook en vooral theologisch trachten te duiden. Tot slot van deze presentatie formuleer ik een aantal conclusies, maar vooral enkele uitdagingen voor allen die zich vandaag theologisch, beroepsmatig of gewoon uit interesse bezig houden met (katholieke) liturgie en rituelen.
3. W.M. Speelman, ‘De meerstemmige gedachtenis van Franciscus in een pas ontdekte 13e eeuwse koorlegende’.
In de liturgische levensbeschrijvingen speelt niet alleen de vraag naar wat we nu de "historische" Franciscus zouden kunnen noemen, maar veeleer de vraag naar de waarheid die deze heilige tijdens zijn leven trachtte te volgen. De theologie van de liturgische viering, die gebeden, gezongen, overwogen en gehoord wordt, spreekt de gehele mens aan, niet alleen zijn brein. In de lectiones van de verschillende koorlegenden komt dan ook een andere Franciscus naar voren dan in de bekendere, uitvoeriger en meer theologisch uitgewerkte heiligenlevens. Ik wil enkele passages uit de in 2014 herontdekte vitabreviorvan Thomas van Celano lezen, en laten zien hoe de armoede van Franciscus - 'il poverello’ - niet zozeer te maken heeft met het niet hebben van geld of bezit, maar veel meer met het volgen van de naakte Christus, en het vermogen van zijn naakte lijf om zich in te leven in het leven van de arme en behoeftige. En die arme en behoeftige strekt zich bij Franciscus uit tot alle schepselen.
II.B. Losse papers: M.C.L. Oldhoff
De ziel leeft in de liturgie, cultuur en literatuur, maar minder in de harten en gedachten van veel theologen. In de westerse theologie is de ziel uit de gratie geraakt. Als er nog van de ziel gesproken wordt, dan in ieder geval niet op dualistische wijze. Toch zijn er hedendaagse, analytische filosofen met een christelijk engagement die voor substantiedualisme pleiten. Zijn er redenen voor theologen om hedendaagse vormen van dualisme theologisch te overwegen? Ik zal betogen dat een analytisch zielconcept een plaats dient te hebben in een theologische antropologie. De menselijke geschapenheid impliceert dat er ontologisch gereflecteerd kan worden over de mens als een schepsel in deze aardse werkelijkheid. Met een zielconcept kan zowel een filosoof als een theoloog ontologisch rekenschap geven van het persoon-zijn, wat onmisbaar is in (o.a.) een christelijke theologie.
II.B. Losse papers: A. Siebesma
Onder invloed van de liturgische beweging is de katholieke theologie de liturgie en sacramenten gaan verstaan als plaats van heilzame ontmoeting met God. Ondertussen is men openbaring sterker gaan verstaan in relationele termen (e.g. Dei Verbum) en is ervaring centraler komen te staan. Dit suggereert dat de liturgie een plaats van openbaring en bron voor de theologie kan zijn. Wat betekent de Godsontmoeting in de liturgie echter, als men tevens stelt dat God niet met de zintuigen te kennen is en de menselijke denkcategorieën te boven gaat? In hoeverre kan men God dan ervaren in de liturgie en in welke zin kan er sprake zijn van ontmoeting? Dit paper zoekt een antwoord op deze vragen om te verhelderen in welke zin de liturgie een bron van openbaring kan zijn, en wat de reflectie hierop kan toevoegen aan de systematische theologie. Aan de hand van een kritische discussie van Schillebeeckx’ verstaan van de sacramenten als plek van Godsontmoeting, en van Anthony Godzieba’s recente reflecties op Gods aanwezigheid en verborgenheid, zal de liturgie worden gepresenteerd als de plek bij uitstek waar de verhouding van de mens met een ongrijpbare maar op de mens betrokken God wordt gethematiseerd. Dit biedt een fundamenteel theologische verheldering van de aard van de andere bronnen van de theologie.
II.B. Losse papers: Henk vd Belt
God als Concurrent of als Reisgenoot: Concursus in de gereformeerde theologie
Deze lezing biedt een kort historisch overzicht van de voorzienigheidsleer in de gereformeerde theologie aan de hand van drie ijkpunten: reformatie, gereformeerde orthodoxie en neocalvinisme en zoomt vooral in de notie van concursus. In de context van de moderniteit is dit aspect van de voorzienigheidsleer, meer dan de aspecten van conservatio (instandhouding) en gubernatio (regering) problematisch geworden. Concursusbetekent immers dat de voorzienigheid van God en de vrijheid van de mens ineengrijpen. Dat er ook bij het morele kwaad - 'als de duivelen en de goddelozen onrechtvaardig handelen' (Nederlandse Geloofsbelijdenis, artikel 13) - sprake is van een concursus is lastig te verteren en lijkt God medeverantwoordelijk te maken voor de zonde. Het concept van de concursus is vooral incompatibel met het moderne monisme dat God en de natuur vereenzelvigt. Het is voor moderne mensen heel lastig om over God en de schepping anders dan in een sluitend systeem te denken.
Toch biedt dit theologische concept wellicht ook nieuwe kansen, omdat het concept juist bedoeld is om te borgen dat God actief betrokken is bij alles wat er gebeurt zonder Zelf actief betrokken te zijn in het kwaad. Alleen als God daadwerkelijk betrokken is bij het menselijke handelen kunnen we het handelen van onszelf en van anderen ook tot voorwerp van gebed maken. De voorzienigheid van God – als almachtige en alomtegenwoordige kracht – concurreert niet met het vrije handelen, maar draagt het, omgeeft het en bepaalt het. Kan een contemplatieve wending – theologiseren vanuit het gebed en het lied (?) – ons verder helpen? Concursus betekent immers ook: “’t Goede denken, doen en dichten. moet Gij zelf in ons verrichten.”
II.C. Losse papers: P.D. Dekker
Volgens de Bijbel heeft God een speciale voorliefde voor het zwakke. Dit laat zich binnen het klassieke denken over God moeilijk verdisconteren. Strijdt zo’n voorkeur voor de zwakken niet met Gods algoedheid? Zou een liefhebbende God niet van ieder mens evenveel moeten houden? In deze bijdrage proberen wij helder te formuleren waarin Gods voorliefde voor het zwakke precies bestaat, en in hoeverre dat strijdt met notities van goedheid, eerlijkheid en rechtvaardigheid. Draagt God enkel extra zorg voor het zwakke, omdat de sterken zo vaak misbruik maken van hun machtspositie? Of gaat Gods voorliefde voor het zwakke dieper? Om deze vragen te beantwoorden, zullen de relevante bijbelteksten onder de loep genomen worden en de definities voor zaken als ‘zwak’, ‘goedheid’ en ‘eerlijkheid’ zullen met filosofische grondigheid worden aangescherpt, om te komen tot een systematisch theologische integratie van Gods voorliefde voor het zwakke enerzijds en zijn volkomen goedheid en rechtvaardigheid anderzijds.
II.C. Losse papers: M.C. Hansen-Couturier
Misbruik in de kerk: wie daarover iets wil lezen, hoeft niet lang te zoeken. Veelal gaat het daarbij om jonge jongens en katholieke priesters, maar ook in de Protestantse Kerk (PKN) komt misbruik voor, vaak bij volwassen vrouwen.
Uit eerder onderzoek blijkt dat spreken over vergeving met deze groep benadeelden door hen dikwijls als belastend wordt ervaren.
Vragen naar (eigen) schuld en machtsverhoudingen klinken impliciet mee wanneer over vergeving wordt gesproken. Blijft er dan nog ruimte voor erkenning en gerechtigheid? Hoe kleuren concepten van schuld(gevoel) en macht de betekenis van vergeving? Kunnen de ervaringsverhalen van vrouwen die misbruik in pastorale relaties hebben meegemaakt, nieuw licht werpen op een theologische beschouwing van vergeving en haar betekenis?
Op bovenstaande vragen zal in deze bijdrage ingegaan worden, waarbij enerzijds teruggegrepen wordt op eerder onderzoek en anderzijds lijnen uitgezet worden voor mogelijk vervolgonderzoek. Centraal staat de betekenis die de ervaringsverhalen van de benadeelden hierbij kunnen hebben. Daarmee sluit deze bijdrage aan bij de vraag wat er daadwerkelijk systematisch-theologisch verandert als men het geleefde geloof als een bron voor theologie beschouwt.
III.A. Noordmansstichting (panel)
Namens de St. Dr. O. Noordmans verzorgen dr. Karel Blei en dr. Jan Dirk Wassenaar samen een workshop. – De stichting beoogt de studie van het gedachtengoed van Noordmans te bevorderen en de relevantie ervan voor vandaag onder de aandacht te brengen.
Aan de hand van enkele meditatieve fragmenten van Noordmans, vooral op jeugdherinneringen gebaseerd, zal Wassenaar een indruk geven van zijn spiritualiteit, die wel als ‘mystieke stilte’ is aangeduid. De fragmenten illustreren zijn ontvankelijke, contemplatieve levenshouding.
Noordmans, die gerekend wordt tot de irreguliere dogmatici, was geen systeemdenker. Zijn theologie is gekwalificeerd als ‘een theologie in fragmenten’ (J.H. Sonderen), de bundel Geest en gestalte is besproken onder de titel ‘Dogmatiek in beelden’ (J.J. Buskes), misschien is die aanduiding ook van toepassing op zijn dogmatische hoofdwerk Herschepping. Dr. Karel Blei zal daar nader bij stilstaan.
III.B. Losse papers: R. Bosch
In ‘Liedboek, zingen en bidden in huis en kerk’, 2013, het standaardboek met liederen en gebeden voor vele protestantse kerken in Nederland en in Vlaanderen, zijn teksten opgenomen uit de wereld van de Gaelic-sprekende wereld. Zo ook het gebed bij het melken, p. 1525:
‘.. Zegen, God, elke speen, zegen iedere vinger…’
Het is een gebed dat bij het verschijnen en ook later veel aandacht trok en sympathie wekte. Is het een kinderlijk en naïef gebed? Of opent het juist een wereld van volwassen geloof, en maakt het de bidder bewust van de spanning tussen autonomie en afhankelijkheid?
Deze gebedstekst is, met liedteksten, vooral bekend geworden door de Wild Goose Resource Group en de Iona Community, die maatschappelijk engagement koppelen aan geloof en geaarde spiritualiteit. Roel Bosch licht achtergronden toe en spreekt over de praktijk in het Nederlands taalgebied. Er bestaat een stevige spanning tussen de contemplatieve liederen en teksten enerzijds, de meer uitdagende en activerende anderzijds. In 'Liedboek 2013' overheerst de contemplatieve kant; illustreert dat het thema van deze conferentie, of is er meer aan de hand?
III.B. Losse papers: M. v. Ittersum
Het gaat over de verhouding tussen theologia prima en theologia secunda; vieren en denken; affectie en cognitie; fides et ratio; orare et credere. Het bespreekt in hoeverre het ene dienstbaar behoort te zijn aan het andere.
Mijn bijdrage zou eventueel geschikt kunnen zijn voor een rondetafeldiscussie.
III.B. Losse papers: W.-J. de Wit
Hedendaagse lezers zullen de ik-figuur in Psalm 23 vaak opvatten als David en/of zichzelf. Door de eeuwen heen is de spreker in Psalm 23 echter ook nog op tal van andere manieren geïdentificeerd, bijvoorbeeld als de wereld als geheel (Philo), het volk Israël in de woestijn, het volk tijdens de terugkeer uit de ballingschap, de nieuwtestamentische gemeente of Christus zelf. Didymus de Blinde ziet in deze psalm een ik-figuur die zich vers na vers geestelijk ontwikkelt van schaap (nieuwe gelovige) tot mens (geoefende gelovige). Deze bijdrage zal de ‘logica’ van genoemde identificaties van de ik-figuur bespreken en vervolgens doorvragen: Hoe kan kennis van de receptie van de ik-figuur verrijkend zijn voor mensen die Psalm 23 nu gebruiken voor meditatie, zang of gebed? En is het mogelijk om tot een Schriftvisie te komen die de waaier aan identificaties in beginsel positief waardeert omdat de psalm (theologisch gezien) ‘bedoeld’ is om een receptiegeschiedenis door te gaan maken – een geschiedenis die in principe nog steeds voortgaat?
III.C. Geloof en politiek (panel)
1. M vd Bos, Ambtelijk Secretaris Banning Vereniging
Wanneer we het hebben over de geschiedenis van de verhouding tussen religie en politiek valt daarbij een bijna hiërarchisch verschil op. Het is zoeken naar de ‘politieke, sociale en culturele voorwaarden’ waaronder religie een maatschappelijke en politieke rol kon spelen, schreven historici Van Eijnatten en Van Lieburg in hun handboek Nederlandse religiegeschiedenis. Ik wil betogen dat het omgekeerde lange tijd waar was. Het waren juist religieuze praktijken, ideeën en verschillen die het aangezicht van de politiek bepaalden. En het was het debat in de kerken zelf dat in de jaren na de Tweede Wereldoorlog een nieuwe verhouding tussen religie en politiek deed ontstaan. In mijn bijdrage zal ik deze stelling toelichten, om af te sluiten met de gedachte dat juist de argumenten uit die laatste discussie heel bruikbaar zijn om de verbinding tussen religie en politiek – die nu vaak uitgaat van individuele gelovigen die op basis van hun overtuiging politieke uitspraken doen – opnieuw vorm te geven. Of de contemplatieve wending in de theologie – kernthema van het congres – daarbij behulpzaam kan zijn is vervolgens wellicht een vraag voor de discussie.
2. N. Blokhuis
3. P.J. Dijkman
IV.A. Triniteit & spiritualiteit (panel)
1. Chungman Lee: Similarities or differences between Gregory of Nyssa and Augustine?
The debate surrounding the famous distinction of de Régnon between the Greek and Latin Trinitarian traditions was not limited in the last century. Rather, in the early 21st century, for instance, Nicaea and Its Legacy (Oxford: Oxford University Press, 2004) of Lewis Ayres drove scholars to rethink the distinction in terms of his provocative “pro-Nicene” paradigm in the fourth-century Trinitarianism. Systematic theologians were not excluded from the debate. Sarah Coakley (2003, 2007, 2013), for instance, took a lead in it. It is an ongoing debate on how to comprehend similarities or differences in the doctrine of the Trinity in the patristic era, in the fourth-century Trinitarianism in particular.
Then, how are Gregory of Nyssa and Augustine comparable on two interrelated issues: the relationship among the three hypostases in the procession of the Holy Spirit and their spirituality? I will research similarities, while not overlooking differences, between them. By the first issue, on the contrary to a prejudiced expectation for their Trinitarian thoughts, it will be shown that Gregory did not deny the role of the Son in the procession of the Holy Spirit in the monarchy of the Father and that Augustine accentuated the Father’s monarchy while attributing the term principium also to the Son. By the second one, it will be discussed that their spirituality was similarly shaped to be a Christo-centric journey towards God in connection to their ideas on the relationship in the procession.
2. Pieter Nijsse: Juist leven op aarde - Hoe Rowan Williams’ spiritualiteit verbonden is met zijn visie op de Triniteit.
In The Wound of Knowledge overziet Rowan Williams 15 eeuwen spiritualiteit. Hij is op zoek naar de ontmoeting met God op plekken waar we het niet verwachten. Hij is ervan doordrongen dat we God niet in de hand hebben. Waar wij dingen onder controle willen houden, komt Hij dat verstoren. Hij doorbreekt onze verwachtingspatronen iedere keer opnieuw. Het gaat hem nadrukkelijk om de aardsheid van de spiritualiteit. Het is niet de bedoeling dat we groeien in een verheven transcendentie, maar juist dat we leren om meer mee te lijden met wie dat ook maar nodig heeft.
Hoe hangt deze visie op spiritualiteit samen met Williams’ denken over de Triniteit. En in het bijzonder, welke rol speelt de Geest in de menselijke spiritualiteit?
Williams zet niet in met een transcendente God die zichzelf openbaart door Woord en Geest, maar met een zoektocht naar identiteit, creativiteit en verlangen. Jezus is God ten volle geïncarneerd: onze aardse werkelijkheid met al zijn ambiguïteit, absurditeit en ellende is daarmee gemoeid en opgenomen in de Goddelijke werkelijkheid. Bovendien komt Hij niet om ons iets te openbaren, maar om vragen te stellen. En de Geest is het die op aarde op Christus lijkend leven in ware humaniteit mogelijk maakt.
3. Anne Th. van Olst: Geen leven op aarde. Identiteit en spiritualiteit bij dr. A. van de Beek
Christenen hebben geen leven op aarde. Ze zitten, aldus Van de Beek, nooit goed in hun vel. Hun leven betekent vooral sterven met Christus. Dat Christus ook opgestaan is, heeft grote betekenis voor een christen, maar aangezien Christus ‘aan gene zijde van de dood’ is opgestaan, betekent het leven van een christen vooral afzien en uitzien naar de hemel. Daar is het echte leven. Hier is de christen vreemdeling. De enige plaats waar je als christen thuis bent is aan de eucharistie, zelfs niet aan de keukentafel. Hier beneden is het niet. De doop betekent volgens Van de Beek de inlijving in Christus, in Zijn kruisdood en opstanding. Het betekent ook dat de christen zijn/haar identiteit kwijtgeraakt is aan Christus. Van de Beek citeert in dit kader vaak Gal. 2:20: ‘niet meer ik leef, maar Christus leeft in mij’.
Wat is het verband tussen Van de Beeks triniteitsleer en de identiteit van de christen? Ik belicht dit verband door Van de Beeks vroegere werk De adem van God te vergelijken met zijn recente pneumatologie in Lichaam en Geest van Christus.
IV.B. Cred-Art (tekstlezing/panel): P.H. Hupsch
Gregorius van Nyssa: De Heilige Geest adelt exegese en systematische theologie tot doxologie.
Reacties
Log in om de reacties te lezen en te plaatsen